ТIекхочийла долу линкаш

ЦIеххьана кхаьчна хаам!

Барт боцчу цIачу ирс ца деана


Берзалойн дов
Берзалойн дов

Мархин беттан тIаьххьара де, тIаьххьара марха. Масех де а ду Оьрсийчоьнан бусалба динан урхалло пIераскана дийнахь марха достуш хилар кхайкхийна. Амма Нохчийчохь даима а санна шалхонаш ю – еарийн сарахь а къастаза дисира маца досту марха.

Кху Товбеца-беттан I6-чу дийнахь официала гIардаккхарца перза мархин бутт чекхбаларца доьзна диъ де I7, I8, I9, 20-гIа мукъа кхайкхийна Нохчийчохь. Бакъду, де суьйренга лестича а бахархошна хууш дацара марха дастар муьлхачу дийнахь дIадолош ду. Цу хиламо вуно чIогIа гIайгIанечу ладегIамехь кхобу нах.

Церан ладегIам кIаргбинехь бен бай ца бина динан урхаллин коьртехь волчу Межиев Салахь-Хьаьжас I6-чу дийнахь мосуьйттаза а, махкахой собаре боьхуш, леррина телевизионехь марханаш дастар хьокъехь динчу къамело а.

Цо дийцарехь динан урхалло лаккхарчу жоьпаллица лоьру бусалбан нехан дахарехь сел мехала хилам- марханаш дастар. «Тахана суьйранна вайна билггал хуур ду марханаш пIераскана дийнахь досту я шоьтадийнахь . Ас доьху шуьга са цагатдар а, собаре хилар а. Къастам боллуш марха досту хан оха юьйцур ю имамашкахула а, хаамийн гIирсашкахула а». Ишта дIахьедар дина муфтиятан хьаькамо.

Цуьнан къамело бахархошна кIезиг хьаам бар бахьна ду, цара маьркIажан хенахь I7-чу дийнахь марха досту хьалхара де ду аьлла, кхайкхадахь а кечам бан юьсург дукха хан цахилар. Ма-дарра аьлча дукхахдолу адам, бусалбан динан хенагоно ма гайттара, I8 –чу дийнахь марханаш даста кечделла Iаш ду. Цуьнца доьзна чот йоцуш дукха зударий бу хьашт-дезарш листина бовлаза. Кхузара кхето хала дац цара къаьсттина чIогIа марха маца досту ца хууш сагатдар.

Аьзнаш:«Кхана досту бохуш хьуна мичара хезна? Тахана гIала дIакхайкхина бу молланаш»

«Кхана досту бохуш вар-кх хIара а. 30 де дузуш ца хилча и муха досту суна-м ца хаьа.»

«Хууш дац. Тховса сарахь эр ду аьлла-кх. Элира,бахара шадерг и ду-кх. Кхана достий, лама достий бохуш гуттарлераниг ду-кх.»

«Бутт гахь а и даста йиш-м хир яц лакхарчара даста ца алахь. Цо хIоккху хена даста алахь и достура-м ду».

Арахь-чохь, боьдуш-богIуш, кху Товбецан-беттан I6-чу дийнахь дуьхьал мел кхеттачаьрга луш коьртачех коьрта цхьа хаттар ду: марха маца досту боху? Цу хаттарна жоп лоьхуш марсадевллера зIенехула ден къамелаш а. Шотан дийнахь марха даста кечам бечех цхьаъ ю Соьлж-гIалара хIусамнана Медент а.

Медент: «Церан боцчу сацамна нахана тешамбехк ма хуьлу. Шот дийнахь досту бохуш паргIатбевлла Iаш берш дукха бу, деллахь бу-кх. Дукха хена дуьйна а и ловзар деш ду-кх. Хьалххехь дуьйна а хаам бан йиш яц хир ю-кх. И ца бо-кх. Кхана достур дуй.лама достур дуй бохуш Iаш бу-кх».

ХIинцца йистхиллачу Медентан бинчех тера леткъамаш бо мелла а къоначу хIусамнанас Мошас а. Цо дийцарехь кхушара дуьххьара нислуш бац марханаш дастарца доьзна ишта, кIохцалш тIехь Iаш санна, ладегIам.

Моша: «Кхана досту алахь тха-м садоIийла а хир дац. Дан дезарг бен хIума а дац. Массо Деле доьхуш ву-кх кхана досту ма алахьара бохуш. Стохка а дира цара изза.буьйса юккъе йоьдучу хенахь ишта хаам а бина».

Нагахь санна I7 –чу дийнахь марха дастахь ,селхана а, тахана а эцна стоьмаш, хиш шаьш мича дахьа деза ца хууш «маьхьарца» бу туьканийн долахой а. Стенна делахь а ша а, кхиберш а тешна бара марха дастаран хьалхара де I8-чу дийнахь ду аьлла боху юург-мерг юхкуш йолчу совдегаро Новр кIоштерчу Асета.

Асет: «Суна-м ца хаьа хIора шарна а хуьлуш ду-кх хIара. Кхин цхьа де а ду бохуш паргIат лелла со а, нах а. Юург-мерг а эцна селхана а. Кхана и дастахь кхарах хIун дан деза-м ца хаьа. Ца оьцуш хIума а ца йисна. ЦIахь дан дезарш мел ду. Массо хIума а кхин а хан ю бохуш гIорийна лаьтташ ю. Цхьана шарахь чомехь достуш-м дац хIара».

Бусалбан нехан дахарехь уггар деза ларалуш долу марха дастаран денош тIекхачар, гуш ма-хиллара, шатайпа дагалецаме ду могIарерчу нахана. Гарехь, динан дайша, кхачо йоллуш церан кхетаме ца дижийна марха дастар цIинбеллачу баттаца дозаран маьIна.

Оха хьоьхург

XS
SM
MD
LG