Шалха цIерш тахкарна тIера нохчех тера дуьненахь кхин къам хир ду ала хала а долуш,оццул тIера бу вайнах шолгIа цIерш тахкарна. Марвежарийн,маьрйийжарийн цIерш кхобуш,гIиллакх-Iадаташ лардеш,керла цIерш тохкуш дийнна цхьа «институт-пхьалгIа» схьайиллина заманан йохаллехь масала несарша: Хаза кIант, Жима кIант,Хаза йоI, Дашо буьртиг, ЧIаба,КIужал, Мекхаш Мирза,Эхьдоцург ишта кхин дIа а.
И цIе кхабаран ламаст дохадо ца до ур-аттал цу марехь берийн бераш а кхиъал баккхий хуьлуш къанбеллачу зударша а.КIезиг масалш дац, дукха хена дуьйна а дуьненахь боцуш болчу марде я марненан ларамаза цIе яьккхина зуда «хьажахь цIе яккхийти-кх соьга цуьнан» бохуш холча хIуьттуш.
Дукха хьолахь шен хIусамненан цIе ца йоккху цIийндас,ишта зудчо а ца йоккху майрачун цIе. Цара нахалахь къамел деш «Кху чуьрчо»,Чуьрниг»,Хезий хьуна» бохуш до къамелаш.
Даьржина хIума ду нохчашлахь доттагIийн,хьешийн сий-лерамна цIерш тахкар а. Вайнахалахь шен берана ша цIе тиллар осала хIума лоруш цхьа Iедал ду,кху тIаьхьарчу хенахь кхин дIоггара лардеш дацахь а.
ЦIе тилларехь даима а хьалханча деда,денана,деваша,дейиша я кхин юххера гергара стаг хилла нохчийн. Цу декъехь цIерш шалха йийлар кху кепара а нисло. ДуьнентIе ваьллачу кIантана я йоIана, шен доттагIчуьнан я гергарчун цIе тилла леринехь дас и цIе берана луш долчу метрика-паспорт тIе дIаязйойту.
И кIант воккха а хилла, ишколе я балха вахана нахана юкъаваллалц, йоккхуш ерг дедас тиллина цIе хуьлу. Цу стагца ишта чIагIлой юьсу ши цIе: балха тIехь цхьаъ,гергарчарлахь кхин.
Доцца аьлча, цIерш тахкар,схьайовлар,церан бух-орам Iамочу,»ономастика» олучу Iилманан дайшна чот йоцуш дукха бан болх бу Нохчийчохь.
Шакъаьстина ала догIуш кхин цхьа дакъа а ду шалха цIерш тахкарехь нохчашлахь чIогIа даьржина. Хьо ахкаме ваьлча наггахь бен стаг ца караво чохь,лула-кулахь, беза-бевзачара йоккхуш шолгIа цIе йоцуш.
Цу декъехь шуьйра яьржина ю,аьзнийн декар хьан цIарца тера а детталуш, техкина цIерш: Масала: Зараъ-Дадаъ, Якъуб-Йои, Анас-Ани, Хьусайн-Найна, Халисат-Хатти, Сарсар-Тата, ШаIран-НаIа ишта кхин а,кхин а.
Цкъадолчунна ишта цIерш кхета хала дац.Амма царал дукха елахь бен кIезиг йоцуш цIерш ю вайнахалахь лелаш,ахь муххха юьстича а,гIотийча а бакъйолчу цIарца тера етталуш цхьа хьаса-билгало йоцуш. Масала Новрди-ДатIу,Руслан-ВатIи,Султан-Вава, Мовлад-Барга,Ахьмад-Уси, Луиза-Гуру,Милана-Гугу ишта кх. дIа а.
Шаьш хIун дуьйцу а хууш, цу гIуллакхана охIла болчу говзанчаша даре дарца нохчийн лингвистикехь,цкъачунна цхьа тIехула доцург, кхин кIорггера таллаза дисина лаьттачу дакъойх цхьаъ ду шалха цIерш лелор а.