Вайнехан латта дIалаьцначу Оьрсийчоьно дин леладойтур дац, аьлла, шайн доьзалшца цхьаьна я цхьалха, даймахкара хIижарат дина, бусулба Туркойчоьнан олаллехь хиллачу Урдун-махка кхечира цIеяхна нохчийн къонахий. Церан цIерш кхоччуш дагахь латтайо Урдунерчу нохчаша.
1901-чу шарахь Даймахкара гIаш арабевлла кхаьчна Урдуне дуьххьара нохчий. Махках боьхнехь а, къар ца луш, дахаран дакъа лохуш а, къахьоьгуш а баьхна уьш керлачу меттехь.
Урдун Туркойн олаллера а яьлла, Ингалсан Iедалх йозучу муьрехь вуно дика дара кхузарчу нохчийн хьал.
ХIетахь Хункар-мохк олуш хиллачу Туркойчоьно Урдунехь нохчех дуьххьара дарже хIоттийнарг Бено Ойб вара. Ойба шена дика туркойн а, Iаьрбийн маттанашкахь деша а, яздан а Iамийнера. Цундела дика дIакхийхьира цо Урдунерчу нохчийн гIуллакхаш.
Оцу хенахь Урдунан паччахь Iабдалла Хьалхарниг сих-сиха хуьлура Ойб волчохь. Махкара туркойн Iедал дIа а даьлла, Ингалсан Iедал хIоьттича, Ойбана, ша хьекъале стаг хиларе терра, дика хаьара керлачу Iедалца ларавала. Цундела цо тIаьхьа тIебаьхкинчу нохчашна дуккха а аьттонаш а бира.
Цо Ингалсан Iедалца юкъаметтигаш дика лелор нохчашна пайде хилира. Иштта дахарехь аьтто цо биначех цхьаъ вара Султан Идрис . Султан лекхарчу дарже а ваьлла, Ингалсан эскарехь эпсар вара.
Султан Идрисах лаьцна цуьнан тIаьхьенах йолчу Мухьмад Салвас иштта дийцира Маршо Радиога .
Мухьмад: "Идрис Султан сан ненада хуьлу. Цуьнан, сан нана бен, кхин доьзалхо хилла а вац. ХIижарат деш, схьабогIуш, некъахь вина ву иза. 6 ваша а, да а велла цуьнан некъахь. Ненан цхьаъ бен воцуш, нанас ша бахам а лелош, Суелехь кхиийна ву. Говр хахка а нанас Iамийна хилла цунна.
16-17 шо кхаьчча, Ингалсан эскаре ваха гIортича, жима ву, аьлла, дIа ца оьцуш хилла иза, ткъа говр хохкуш гича, кхунна-м хIумма а Iамо а ца оьшу, аьлла, дIаэцна.
Игалсан эскарехь шена игаласан мотт а Iамийна цо. Туркойн а, Жугтийн а меттанаш хууш а вара и. Жималлехь дуьйна нахана гIо дан лууш, дуьненан хIуманна тIехь са доцуш вара, чIогIа адамалла долуш вара.
Игалсан эскарехь капитан кхаччалц дIавахара тхан ненада. Игалсан Iедал дIадолуш, жуьгташа и мохк къовсуш, цигара юхавала ца туьгуш, дукха гатвинера иза. Шеца 5-6 стаг бен ца вуьсуш, дохийра цуьнан эскар.
Цул тIаьхьа, Iаьрбийн эскарехь полковникан дарже кхаччалц дIаихира, ша цигахь мел ву, нахана гIо дан гIерташ лийлира. Дуьненан хIуманна тIаьхьаваьлла цкъа а хилла вац иза.
Пенсе ваьлча, шен а беш лелаеш, Iийра иза. ЧIогIа нахана везаш вара. Хийлачо а олура, шен хьекъалца нахал хьалха ваьлла стаг ву иза, олий. "Кавказ" клуб елла дагадеанарг а иза вара. Клубах хIоьттина школа яра, дукха кегийнах бу цигахь деша-яздан Iаьмна.
ДегIастанахь гергара нах бара Идрис Султанан, шича вара Сусар бохуш. Коммунистийн Iедал долчу хенахь, цуьнан сурт Сусара, цхьана хIуманна юкъа а хьарчийна, лаьттах доьлина, Iалашдеш хиллера ДегIастанахь.
Ша дийна волуш, ДегIастанах а, цигахь бехачу гергарчех а чIогIа дог Iийжаш вара иза. ТIаьхьа Сусаран кIант Урдуне схьавеара, юкъаметтигаш а лелийра оха. Дада 1985-чу шарахь дIавелира. 85 шо дара цуьнан дIаволуш.
Ингалсан Iедало и эрмалой байинарш Букар Якъуб цIе йолчу нохчочунна бевза аьлла, иза кхеле хIоттийча, цо уьш хIуъа а дарх бийца ца бийцина, церан меттана иза ирхъуллуш вара. Султана, юкъа а гIиртина, кхел хийцитира цу нохчочунна. Делахь а 13 шарахь Мисар-махкахь, набахтехь Iийра Букар Якъуб, кхело къасторца хала белхаш а беш".
Цу заманахь Мисар-махкахь «Лекха ЧIинг» олу чIинг еш, тIулгаш кхоьхьуш, хан текхира Букар Якъуба. Маршо Радиога цуьнан кIанта, Букар Iабдаллас дуьйцу шен дех лаьцна:
Букар: "Тхан да ДегIастанара 15 шо долуш шен деца Букарца ара ваьлла ву. Букар Шамалан-Имаман наиб хилла волчу БойсгIаран вешин кIант вара. Туркойн заманахь Урдуне схьабаьхкина уьш. Юьхьанца Суелехь Iийна иза. ТIаьхьа Заркъе кIоштарчу Азаркъе-юьртахь ваха охьахиина.
Азаркъе вале, Суелехь, доккха дов хилла, эрмалой байинера нохчаша. Цул тIаьхьа цхьа хан яьлча, Къуьдсе вахна хиллера Якъуб, йохк-эцар лело. Къуьдсехь цхьана эрмалочо, кхунна бевза шайн нах байина нохчий, аьлла, цигара дIалаьцна, дIавигира Ингалсан эскаро, Палестинехь, Iака олучу гIалахь 3 шо ах шо чувоьллина кхебира. Шега эрмалой байинарш хаьттича, «АллахIо АIлам» олий, кхин уьш ца буьйцуш Iийнера.
«АллахIо АIлам» бохург «Далла хаьа», шена ца хаьа бохург дара цуьнан. Уьш кхин гуча а ца бевлира Iедална. Цул тIаьхьа, 9 шо а ах шо хан тоьхна, чувоьллина Iийна иза. Араваьлча, Суелехь, юха шен бахам болийра цо. Юха Азаркъехь юьртда лаьттира. 1975 дIакхелхина".
Бено Ойб а, Султан Идрис а, Букар Якъуб а саннарш дукха бу Урдунерчу нохчашлахь. Царах лаьцна, тIаьхьа кхиъ-кхиачунан дахар дагалоцуш, царех лаьцна яздеш хуьлу кхузара нохчий.
Таханалерчу дийнахь хийцалуш, чолхе доьрзуш долчу хьелашкахь, шайн Декъастанара дIабахначаьргахь хилла хьуьнар а, похIма а оьшуш зама тIекхаьчна Урдунерчу нохчашна юха а...
