Убыхийн мотт хьехар дийцаредеш шалха яьлла ойла
Чирикбас бахарехь, хьалха и мотт хьоьхуш бара Францехь а, Голландехь. Ткъа юьхьиг йолийнарг Тбилисин Университет ю – цигахь иттанаш шераш ду убыхийн мотт хьоьху.
Гуьржийн Iилманчас Джанашиа Русудана кхоьллина оцу меттан Iамант-монографи 2015-чу шарахь. Гуьржийн маттера оьрсийн а, ингалс а меттанашка яккха а кечйина иза. Иштта ю францойн маттахь а - «Убыхийн меттан грамматикан йоцца Iамант».
Тбилисин Университетан профессоро, линвиста Чухуа Мераба Къилбаседа Кавказан сервисца шен хиллачу къамелехь элира, «Чирикба санна волчу Iилманчас и гIуллакхан юьхьаръэцнехь, хьал вуно дикачу куьйгийн долахь ду. Шеко яц, дика хIума ду долийнарг».
Халахеташ делахь а, боху Чухуас, убыхийн мотт дIабаьлла лоруш бу, белла шо лара тарло 1992-гIаниг, и мотт буьйцу тIаьххьара адам даларна – Эсен Тевфик. Ткъа, цо дийцарехь, иттех юьрт ю Туркойчохь, шаьш- шайх бахархоша убыхаш а олуш.
«Уьш чергазийн 12 гаранах цхьаъ ду. Шайн мотт а болуш. Синдийн меттанех цхьаъ бу убыхийн мотт. Абхазойнний, адыгийнний меттанашца богIуш ларало иза», - элира Чухуас.
Убыхийн меттан массех дошам ю, юьззина йина а яц уьш, цу тIе, кеп-кепара ду дешнаш а. Таханене убыхийн мотт кхачийта къахьегнарш бу Iилманчаш - францо Дюмизель Жорж, голландхо Фохт Ганс, венгр Месарош Юлиус.
Чухуа Мераба дийцарехь, ю йисина массех эшарийн аудио а, амма уьш цкъачунна массо а тIекхочехь яц.
Убых ву схьаваларца Бадже ХIикмет. Туркойчохь 40 сов йолчу убыхийн ярташкарчу Джилахстанейхь вина иза. Веха Мараш гIалахь. 19-чу бIешарахь Оьрсийн-Кавказан тIом боьдуш дедда цуьнан тайп даймахкара. Цунна массех дош бен а ца хаьа убыхийн маттера, амма кхета къамелах. Туркойчохь бехачу массо а адыгаша а санна, ша чергази лору цо.
Баджена лаьа шайн къоман мотт денлойла. Лаьа шен къам чIагIлойла, ца дойла.
Амма массо а чергазашкахь яц оптимизм
«Чергазийн Го» олучу боламан лидеро Кеш Руслана Къилбаседа Кавказан сервисна ша еллачу интервьюхь элира, «Убыхаш – чергазийн шатайпа дакъа ду, Сочина гергахь, шапсугашний, абадзехашний, джигеташний юккъехь лаьттачу латтанаш тIехь баьхна. Церан мотт чергазийнчух богIуш бу. Массо а адыгашна хилла бохам бу убыхашна хилларг а.
Мелхо а, убыхаш гул а белла, цхьана тобанахь дIабахана, царна дараш а кIезиг хилла, масала, Натухайца дуьстича – иза-м дац теллина а», - дуьйцу Кеш Руслана. Цо бахарехь, убыхаш даймахках бовлале дуьйна а бевлла шайн маттах, бехачу меттигашкара бохарца доьзна а дац иза. Чергазийн маттах башха къаьсташ а бац церан мотт, цундела иза ма-барра метта хIуттур бу ала а дац, боху Кеш Руслана.