ТIекхочийла долу линкаш

ЦIеххьана кхаьчна хаам!

Духхьарлера нохчийн дешнийн лугΙат


Etymological Dictionary of the Chechen language
Etymological Dictionary of the Chechen language

Вагапов Ιаьрбин нохчийн меттан дешнийн лугΙат арадаьккхира дахна шо довш «Кавказ» цΙе йолчу боламан гΙоьнца Тбилисехь, «Меридиани» зорбаналлехь. Иза дукха хенахь дуьйна къомана оьшуш хилла дошам Соьлж-ГΙалахь арахецна цахилар ду тамаше. Цундела делахь а, я ша Вагапов Ιаьрби йохк-эцархо а воцуш, Ιилманча хиларна делахь а, дошам юхкуш карош а яц Нохчийчохь.



Вагапов Iаьрбис кхоьллинчу дошаман шатайпа башхалла го говзанчаша, кхечу меттанашца дустарш а далош, цо дешнийн схьадовлар дешархочун кхеле диллар. Масала, «амат» дош, цо кхеторехь, цIена нохчийн дош ду, ткъа «асар» - "воодушевление, пафос" (оьрс.) бохучу маьIнехь - нохчийн матто Iаьрбийн маттера тIеэцна, Iилманчо чIагIдарехь. Иштта тIеэцна лору цо «бордал Iаьза» а (Iаьрбийн маттера), «баьчча» а, «атйокх» а (тюрк. м.) ,и кх. дI. а.

Вагапов Iаьрбис бинчу балхах дуьйцуш ву Нохчийчохь дика вевзаш волу байтанча, ненан меттан говзанча Яралиев Юсуп.

Яралиев: «Кхунна мотт хаар ду диканиг, ингалсан мотт а тIехь. Кхечу меттанашкахь а вайн дешнаш карадо Iаьрбина. ЧIогIа мехала бу, дуьхе кхиа а гIерташ, кхо бина талламаш. ХIинца и дешнаш кхетор кху лугIат тIехь нохчийн маттахь делхьара, дукха дешархой тIаьхьа ца кхиа а там бара. Кхо, гой хьуна, оьрсийн маттахь, ингалсан маттахь масалш а далош, дуьхе кхиаво. ХIара дошам ненан мотт ледара хуучарна а чIогIа пайдехьа ю.

Цуьнан дикалла а, башхалла а ю-кх, кхечу меттанашца дустарш а далош, лехаме вийлар. ХIара Вагапов Iаьрбин жарга, мах бан а боцуш, нохчийн къомана доккха совгIат ду. Iаьрби ша физик-математик ву. Шена и мотт безарна, яхье а ваьлла, сан мотт а ма бу Дала билгалбаьккхина, цхьа мотт аьлла, волавелла ву хIара. Ша математик хиларе терра, цунна кхечунна а цагург го. Массара а лелош болу, вай доьлла некъ бита а битина, хIара лугIат ца хIоттийча ца волучу хьолтIа ваьккхина хIара, дуккха а шерашкахь динчу тидам-зераша».

Iилманчаша-лингвисташа а, яздархоша а, ур-атталла историкаша а билгалдаккхарца, Вагапов Iаьрбис зорбане баьккхинчу балхо совнаха а тоьшалла до, нохчийн мотт вуно ширачех, хьалдолчех цхьаъ хиларан а, вайнехан эзарнаш шерашкахь дуьйна схьа кхечу къаьмнашца уьйр-юкъаметтигаш хиларан а.
XS
SM
MD
LG